CMENTARZ ŻYDOWSKI W ŁABOWEJ

Trudno dokładnie ustalić, kiedy został założony cmentarz. Z pewnością teren pod cmentarz wyznaczony został wraz z utworzeniem gminy żydowskiej, prawdopodobnie w I połowie XIX wieku. Na mapach austriackich z 1846r. działka obecnie istniejącego cmentarza żydowskiego jest zaznaczona.

Teren cmentarza zajmuje działki o dwóch numerach ewidencyjnych: Nr 623/1 – o powierzchni 38 arów oraz Nr 623/3 – 18 arów. Działki rozdziela od siebie droga o powierzchni 8 arów prowadząca do pól położonych powyżej. Z ustnych przekazów wynika, że przed wojną groby znajdowały się na obydwu działkach. Obecnie nagrobki znajdują się wyłącznie na działce 623/1. Na drugiej działce nie ma nagrobków, prawdopodobnie zostały skradzione po wojnie na materiał budowlany lub uległy zniszczeniu. W 1982r. teren cmentarza został uporządkowany przez żydowską Polonię, ogrodzony solidnym ogrodzeniem żelaznym (w miejsce ogrodzenia z siatki), którego przęsła osadzono na betonowych murkach ciągnących się kaskadowo wzdłuż działki 623/1. Wykonana zostały również solidna brama ozdobiona prętami z motywami menory oraz furtka ozdobiona motywem gwiazdy Dawida.

Przewrócone macewy zostały osadzone na betonowych podstawach. Brama jest zamknięta, klucze znajdują się w rękach upoważnionych osób. Prace renowacyjne sfinansował pan Leo Gatterer pochodzący z Dobrej k/Limanowej zamieszkały na stałe we Frankfurcie. Cmentarzem w Łabowej opiekuje się Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie. Prace renowacyjne upamiętnia marmurowa tablica pamiątkowa znajdująca się przy bramie po lewej stronie z napisem w językach hebrajskim i polskim o następującej treści: Cmentarz wraz z ogrodzeniem wykonany przez P. Leo Gatterera z Dobrej k/Limanowej, obecnie zamieszkały Guiollettstr. 25 60325 Frankfurt tel. 069/729462. Po prawej stronie znajduje się marmurowa tablica w językach polskim i hebrajskim, która posiada napis: Cmentarz gminy żydowskiej w Łabowej i okolicy 1982.

Cmentarz żydowski zwany jest z języka niemieckiego kirkutem. W naszych stronach najczęściej używano nazwy: kirkut, kierkow, rzadziej kerchoł, czy mogiłki. Cmentarz dzieli się wyraźnie na trzy części z racji swojego położenia na zboczu niewielkiego wzniesienia. Części cmentarza tworzy naturalna granica dwóch małych wąwozów. Od drogi prowadzącej w stronę Uhrynia do bramy cmentarnej znajduje się część północna położona najniżej. Obecnie znajduje się tam najmniej nagrobków, są najbardziej zniszczone. Napisy na macewach zwrócone są w kierunku północnym. Układ nagrobków nie tworzy szeregów czy rzędów, jak to ma miejsce w pozostałych częściach.

Środkowa część jest najokazalsza, ma najwięcej macew, niektóre są w dobrym stanie, ale też większość napisów jest nie do odczytania z powodu znacznych ubytków w kamieniu i ogólnego zniszczenia. Wszystkie macewy w części środkowej ustawione w 15 nierównych rzędach zwrócone są napisami na zachód. W tej części znajdują się nagrobki dwóch rabinów (rząd 9+13), 9 macew z motywem dzbana, 5 z motywem lwa oraz 6 z koronami. Pojawiają się również motywy ptaków, drzew i świeczników. Na uwagę zasługuje marmurowy nagrobek z napisem w języku niemieckim o następującej treści: Tu spoczywa Mindel Frey ur. 1883, zm. 21.01.1912.

Najwyżej położona część południowa oddzielona jest od środkowej płytkim poprzecznym wgłębieniem. Macewy ustawione w 7 rzędach mają również ukierunkowanie na zachód. Tutaj pochowani byli prawdopodobnie znaczniejsi mieszkańcy, gdyż wskazuje na to ornamentyka macew. Na pewno spoczywa tam jeden rabin (rząd 3 od zachodu), motyw koron pojawia się na 23 nagrobkach. Korona symbolizowała prawo, władzę, ale również kapłaństwo, z racji tego ten motyw pojawia się na grobach rabina. jednak korona dobrego imienia stoi wyżej od wszystkiego, stad pojawia się na grobach osób darzonych dużym szacunkiem. Prawie wszystkie nagrobki w dwóch najwyżej położonych rzędach w tej części są najbardziej zniszczone i i często składają się z ocalałego kawałka.

Po remoncie w 1982r. wszystkie zachowane macewy lub ich części zostały zabezpieczone i ustawione pionowo. Po wojnie zachowane cmentarze żydowskie nie były traktowane z pietyzmem. W czasie wojny Niemcy burzyli synagogi, niszczyli cmentarze. Po wojnie nikogo nie raziło podwórko wybrukowane macewami. W Łabowej większość kamiennych macew jest zniszczona przez czas, warunki atmosferyczne. Najlepiej zachowane są nagrobki w części środkowej. Często osadzano podczas renowacji na kamiennej podstawie samo zachowane zwieńczenie macewy ozdobione specjalną ornamentyką lub jakiekolwiek ocalałe resztki nagrobków.

Ilość nagrobków na łabowskim kirkucie:

Część I północna – 27 macew

Część II środkowa – 15 rzędów = 154 macewy

Część III południowa – 7 rzędów = 69 macew

Razem: 250 macew

W różnych źródłach, w tym w Internecie, podaje się liczbę zachowanych nagrobków w Łabowej od 300 – 500 lub podaje się ich ilość w formie nieokreślonej np. kilkaset. Niestety, są to dane zawyżone. Z pewnością do II wojny światowej lub zaraz po wojnie mogło być dużo więcej nagrobków, ale nie zachowały się na czas niniejszego opisu.

Z ornamentyki macew można przypuszczać, że na terenie cmentarza znajdują się 3 nagrobki rabinów (2 w części środkowej, 1 w południowej), sporo nagrobków posiada ornamentykę z motywami koron, lwów – są to groby szanowanych i znacznych osób. Kilka macew posiada ozdobne dzbany – tu spoczywają osoby, które pełniły funkcję pomocników podczas modlitw w synagodze, do ich zadań należało czytanie Tory lub obmywanie rąk rabinów (do tego celu używano misy i dzbana).Wiele nagrobków posiada motyw świecznika, który umieszczano na grobach kobiet(one zapalały świece w szabas). Pojawiają się motywy drzew lub tylko gałązek, które symbolizują życie i odpoczynek w raju.Motywy animalistyczne mogą oznaczać imię zmarłego lub jego cechę charakteru np. ptak – imię Cipora, Fajgełe; gołąb – Taube, Jon.

Przy pracy nad materiałem fotograficznym pracowali członkowie Towarzystwa: Anna Chronowska, Celina Cempa oraz dwoje uczniów Gimnazjum w Łabowej: Jakub Lelito z Nowej Wsi oraz Justyna Zaczyk z Maciejowej, przy porządkowaniu cmentarza przed wykonaniem zdjęć pracował Adam Zaczyk z żoną Krystyną oraz synem Grzegorzem. Zostały przycięte przy ziemi drobne krzewy i drzewka zasłaniające nagrobki. Towarzystwo dokonało fotograficznej inwentaryzacji wszystkich nagrobków i będzie czynić starania o przetłumaczenie dobrze zachowanych napisów. Tekst napisała Celina Cempa.