Cz. 1 Polskie realia u progu niepodległości

W 2021 roku Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Stanisława Bpa i Męczennika w Łabowej obchodzi dwie okrągłe rocznice. Pierwsza przypada na 26 czerwca, kiedy to mija 90 lat od wmurowania kamienia węgielnego pod budowę kościoła w 1931 roku. Druga – na 29 grudnia i będzie to 70. rocznica erygowania parafii personalnej w 1951 roku. Te dwie rocznice są niewątpliwie okazją do szerszego ukazania okoliczności budowy kościoła i powstania parafii. Ze względu na obszerniejszy materiał historia budowy i historia parafii do 1951 roku będzie podzielona na mniejsze odcinki. Będzie to opowieść o mieszkańcach Łabowej, o budowniczych kościoła, kapłanach pracujących w parafii. Tak szybko mija pamięć o wszystkim, nie tylko o ludziach, ale i zdarzeniach. Dwie okrągłe rocznice są pretekstem do odkurzenia wydarzeń, którymi żyli w Łabowej Polacy w okresie międzywojennym. Wydarzenia te mogą wydawać się niepozorne, takie to niby nic, ale absolutnie nie do pogardzenia!!

Struktura narodowościowa w gminie Łabowa przed I wojną światową

Fot. Jerzy Chronowski

Wszystkie miejscowości wchodzące obecnie w skład obecnej gminy Łabowa leżały przez II wojną światową na terenie Zachodniej Łemkowszczyzny zamieszkałej głównie przez ludność rusińską. Polacy, Żydzi oraz Romowie stanowili mniejszość w tym typowym społeczeństwie dawnej Galicji. Ciekawe dane na temat struktury narodowościowej, religijnej i językowej są w zestawieniach konskrypcyjnych za 1910 rok. W Łosiem mieszkało 281 Rusinów. W Roztoce Wielkiej 470 Rusinów, 13 Żydów, a jedna osoba deklarowała znajomość języka polskiego. W Maciejowej znajomość języków była zadeklarowana jako: 52 osoby polski, 318 język ruski, a w kategorii religia zadeklarowało się  49 katolików, 314 „religii ruskiej”, a 4 mojżeszowa. W Nowej Wsi znajomość języka polskiego zadeklarowało 17 mieszkańców, 971 język ruski, 49 mieszkańców  zadeklarowało się jako katolicy, 949 wyznającą „religię ruską”, a 33 mojżeszową. W Roztoce Małej 139 mieszkańcy byli wyłącznie Rusinami. W Składzistem 5 osób znało język polski, 255 ruski, w kategorii religia: 0 katolików, 255 religia ruska, 5 mojżeszowa. W Uhryniu – 514 osób zadeklarowało się jako wyznawcy religii ruskiej i znający wyłącznie język  ruski [1].

W świetle szematyzmów Diecezji Tarnowskiej na rok 1914 w Łabowej, Maciejowej, Nowej Wsi mieszkało łącznie około 160 Polaków objętych opieką duszpasterską przez parafię w Nawojowej. Kościół w Nawojowej był jednak na tyle oddalony, że tutejsi Polacy korzystali często z posługi miejscowych cerkwi unickich, przechodzili też na obrządek greckokatolicki, głównie wskutek zawieranych mieszanych związków małżeńskich.

Działalność TSL na Sądecczyźnie

Element polski był jednak niezwykle żywotny i pod koniec czasów galicyjskich otworzono w Łabowej w 1913 roku polską szkołę. Było to możliwe dzięki staraniom nowosądeckiego II Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej (TSL) oraz poparciu Adama hr. Stadnickiego z Nawojowej. Hrabia podarował na cele szkolne murowany budynek po łuszczarni nasion i destylarni wódki  stojący w miejscu dzisiejszego boiska szkolnego. Koło TSL zaopatrywało szkołę w podręczniki, sprzęt szkolny, przybory szkolne, książki.

W kręgu TSL planowano budowę kościoła już w 1911 roku, ale kryzys gospodarczy, a później wybuch I wojny światowej zniweczył te plany. Trzeba nadmienić, że TSL założono w 1891 roku przez społeczeństwo Małopolski dla uczczenia 100-lecia Konstytucji 3 Maja. Towarzystwo działało nieprzerwanie do 1939 roku na terenie Galicji i Śląska, a zajmowało się głównie uświadamianiem szerokich mas społeczeństwa poprzez krzewienie oświaty. W ten sposób zamierzano bronić polskich interesów narodowych oraz podtrzymywać ducha polskości na Kresach. Myślą przewodnią w działaniach TSL były hasła „Przez oświatę do wolności”, „Oświata ludu, dokona cudu”. Wokół TSL skupiało się życie oświatowe i kulturalne społeczeństwa polskiego na Łemkowszczyźnie. Zakładano po 1900 roku szkoły, biblioteki, prowadzona była ożywiona działalność oświatowa (kursy, wykłady, odczyty). Polski ruch oświatowy popierało duchowieństwo katolickie i właściciel Dóbr Nawojowskich Adam hr. Stadnicki. W parafii Nawojowa, do której należały ówczesne gminy jednostkowe: Łabowa, Łabowiec, Maciejowa, Nowa Wieś, Barnowiec i Czaczów proboszcz nawojowski ks. Walenty Wcisło popierał starania TSL o rozwój oświaty i kultury polskiej.

Liczba Polaków na terenie gminy Łabowa zwiększyła się znacznie po I wojnie światowej, kiedy osiedlili się w przysiółku Morgi uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (6 rodzin). Kolejna fala polskiego osadnictwa związana była z wybudowaniem w latach trzydziestych nowego tartaku parowego przez żydowską spółkę Faber&Waltzenberg, gdzie znalazło zatrudnienie sporo Polaków.

Kościół w Łabowej 1932 rok. Ze zbiorów Autorki

Tekst: Celina Cempa©

Foto: Archiwum Autorki

[1] Sprawozdanie Związku Okręgowego TSL w Nowym Sączu za 1911, Nowy Sącz 1912, s. 80-81.


0 komentarzy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

19 − osiem =