KILKA UWAG O SOŁTYSTWIE W DAWNYCH CZASACH CZ. 2 RODZINA POLAŃSKICH

Rodzina sołtysów Polańskich

Ożenek Michała Polańskiego z Pelagią Łabowską, córką Jacentego i Akwiliny Wyszowskiej, dał początek znanemu łabowskiemu rodowi Polańskich mieszkającemu w Łabowej do czasów deportacji Łemków po II wojnie światowej. Rodzina Polańskich przed II wojną światową posiadała ok. 100 ha ziemi. Majątek pomnożyli na handlu wołami (Czechy, Węgry).

Intercyza przedślubna między Pelagią Łabowską a Michałem Polańskim z 1818 roku. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie, Teki Schneidera 1033

Rodzicami Michała Polańskiego byli Teodor Polański (1759-1809) oraz Anastazja Krynicka (1768-1807), którzy wzięli ślub w 1785 roku w Słotwinach, gdzie ojciec Anastazji ks. Bazyli Krynicki był proboszczem parafii greckokatolickiej pochodzący również ze szlacheckiego rodu. Świadkami na ich ślubie byli: ks. Daniel Mochnacki, prezbiter z Maciejowej, Łukasz Wyszowski, sołtys z Królowej Ruskiej (scultetus ex Królowa). Ślubu udzielał dziekan Bazyli Wisłocki, proboszcz z Łabowej. Anastazja urodziła dziesięcioro dzieci, a Michał był w kolejności szóstym dzieckiem.

Sołtystwo w Polanach musiało być dochodowe. W Inwentarzu Klucza Muszyńskiego z 1732 r. wymieniony jest sołtys Astan Polański jako jeden z sukcesorów sołtystwa w Polanach nadanego w 1574 roku przez bpa Franciszka Krasińskiego Waskowemu synowi ze wsi Florynki y jego potomkom. Sołtystwu przypadły dwa łany roli, młyn i piła tracka. Do sołtystwa należała kuźnia. Pod nr 5 mieszkał na sołtystwie kowal (faber ferri), a w 1796 r. był nim Wojciech Nowakowicz obrządku łacińskiego, zaś jego żoną była Teresa Michałowska. Możliwe jest, że Astan był dziadkiem Michała Polańskiego. Michał Polański, żeniąc się w Łabowej z Pelagią Łabowską, miał 24 lata. Był człowiekiem piśmiennym, co wskazuje na ukończoną edukację wyższego stopnia. Okazał się niezłą partią dla sołtysównej Łabowskiej, a do tego okazał się dobrym gospodarzem i zarządcą. Mieszkał na sołtystwie pod nr 77, zmarł w Łabowej w 1857 r. w wieku 63 lat.

Akt zgonu sołtysa Michała Polańskiego. Źródło: Archiwum Państwowe w Przemyślu, Liber Mortuorum 1857, Łabowa, AGBP Sygn. 56/142/0/7376

Podpisy zwierzchności gminnej na katastrach galicyjskich z listopada 1846 r. Podpisali: Klemens Wisłocki, wójt, Bazyli Łabowski, Michał Polański. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie, KG 29/280/0/13.1, Łabowa, KG 2428, 2429

Akt zgonu Jakuba Polańskiego, syna Michała i Tekli Łabowskiej. Źródło: APP, LM Łabowa 1879, AGBP, Sygn. 56/142/0/7377

Podpis Jakuba Polańskiego na dokumencie urzędowym z 1869 roku, poniżej pieczęć gminy Łabowa, a powyżej widnieje pieczęć parafialna i podpis ówczesnego  proboszcza ks. Dionizego Paryłowicza (1810-1877), który był proboszczem łabowskim w latach 1841-1877. Źródło: Archiwum Narodowe w Krakowie, Teka Schneidera 1033

Akt chrztu Aleksandra Polańskiego, syna Jakuba i Marii Kidoń. Źródło: APP, LN Łabowa 1860, AGBP Sygn. 56/142/0/7376

Michał i Tekla Polańscy mieli dwóch synów: Antoniego (1836-1859), który zmarł młodo oraz Jakuba (1825-1879), który zmarł na tyfus. Z córek: Katarzyna ur. 1834 wyszła za mąż w 1857 roku za Łukasza Tałpasza ur. 1830, syna Macieja i Marii Wisłockiej oraz Tekla, która poślubiła Leona Wronę. Obydwie miały gromadkę dzieci, a rodziny Wronów i Tałpaszów zasługują na osobną opowieść.

Po śmierci Antoniego dziedzicem sołtystwa został Jakub Polański, który poślubił w czerwcu 1857 roku Marię Kidoń ur. 1835, córkę Teodora i Pelagii Wisłockiej, sołtysów z Uhrynia Niżnego. Małżeństwo zapewne zaaranżowane zostało jeszcze przez ojca Michała, który jednak w tym samym roku zmarł już po ślubie syna 30 września 1857 roku.

Jakub (1825-1879), syn Michała i Pelagii Łabowskiej, ożenił się z Marią Kidoń, sołtysówną z Uhrynia Niżnego w 1857 roku. Był ojcem Aleksandra (1860-1919), Jana (1858-1881), Antoniego (1870-1873), który zmarł na cholerę, Michała ur. 1872 i Zofii ur. 1862. Jan zmarł w młodym wieku na gruźlicę węzłów chłonnych, ale zdążył się ożenić z Leontyną Wiszniowską w 1879 r., córką Józefa i Anny Wisłockiej, z którą miał syna Antoniego ur. 1880 zmarłego w niemowlęctwie. Po śmierci męża Leontyna urodziła w 1882 roku syna Filipa z nieprawego łoża i ostatecznie wyszła ponownie za mąż za Macieja Fikiela z Krynicy.

Rodowi Polańskich przewodził Aleksander, miał liczną rodzinę, był dwukrotnie żonaty. Zarządzał sporym majątkiem i określany był w dokumentach 1900 r. jako zwierzchnik gminy (princeps communitatis). Polańscy mieszkali w Łabowej na granicy z Maciejową, w pobliżu miejsca, gdzie pierwotnie stała drewniana cerkiew nad Kamienicą. Z dokumentów kościelnych wynika, że cerkiew stała na gruncie sołtysim. Nie zachował się dom rodzinny Polańskich w odróżnieniu od domów sołtysów Wisłockich i Woytowiczów, które stoją do dzisiejszego dnia. Pamiątką po Polańskich są nazwy: Polański Brzeg (niewielkie wzniesienie drogi przed skrętem na osiedle Słoneczne) i kapliczka Polańskich (pierwsza z lewej, jadąc od Nowego Sącza naprzeciwko tablicy z nazwą Łabowa). Rodzinę Polańskich upamiętnia kamienny obelisk na ruskim cmentarzu w Łabowej datowany na koniec XX w. z napisem: Rodzinie Polańskich, która spoczywa w tej ziemi.

Kamień pamięci Polańskich na cmentarzu łemkowskim w Łabowej. Fot. Piotr Basałyga

Na pierwszym planie dawne łany sołtysie. Fot. Celina Cempa

Aleksander Polański w 1885 roku ożenił się z Aleksandrą Wyszowską (1866-1895), córką Ignacego i Katarzyny Wenhrynowicz z Królowej Ruskiej. Była to córka bogatych sołtysów, których majątek podobno w niczym nie ustępował majątkowi Polańskich. Sołtysi łabowscy często żenili się z Wyszowskimi. Wspomniany wcześniej Jacenty Łabowski ur. 1767 w 1788 r. wziął za żonę Akwilinę Wyszowską ur. 1771, córkę Łukasza i Marianny z Królowej Ruskiej.

Aleksander Polański ur. 1860, syn Jakuba i Marii Kidoń, zdjęcie ok. 1910 r. Karolina Steranka z Wisłockich (1856-1918), teściowa Aleksandra. Źródło: Archiwum Bohdana Hryńczuka

Z pierwszego małżeństwa Aleksander miał synów Pawła (1890-1894) i Ignacego (Hnata) oraz córkę Zofię zwaną Zonią. Ignacy pobierał nauki w gimnazjum w Nowym Sączu, którego nie ukończył z powodu wyjazdu do Ameryki. Powrócił jednak po dwóch latach po to tylko, by zostać wcielonym do wojska austriackiego, bo akurat wybuchła I WŚ. Popadł w rosyjską niewolę i przebywał kilka lat na Syberii, skąd uciekł z innymi rodakami podczas rewolucji. Wrócił do Łabowej i zajął się gospodarowaniem. Zajmowała go również działalność społeczna, był współzałożycielem kooperatywy „Lemko”. Ożenił się z Rozalią Pelak, z którą doczekał się ośmiorga dzieci (troje zmarło w dzieciństwie). W 1945 roku wyjechał na Ukrainę Radziecką. Zmarł w Kopyczyńcach. Siostra Hnata Zonia  podczas Akcji Wisła wysiedlona na Ziemie Zachodnie mieszkała w Niemstowie.

Aleksandra Polańska zmarła w wieku 29 lat i Aleksander ożenił się  powtórnie z Amalią Steranką, córką swojego kolegi Pawła Steranki ur. 1848, nauczyciela, żonatego z Karoliną Wisłocką (ślub 1873). Poprzez ten ożenek Aleksander został skoligacony ze znaczną rodziną Wisłockich z Łabowej i rodziną Steranków z Nowej Wsi. Paweł Steranka, ojciec Amalii, był synem Damiana i Tekli Szczerba. Urodził się w Nowej Wsi, był nauczycielem, dyrektorem szkoły powszechnej w Piwnicznej. Karolina Wisłocka pochodziła zaś z sołtysiego i uszlachconego rodu Wisłockich z Łabowej. Była wnuczką wójta Klemensa Wisłockiego (1784-1873) oraz córką Jana (1825-1895) i Marii Zawadzkiej (1831-1896). Brat Karoliny, Ignacy Wisłocki (1864-1923), był księdzem greckokatolickim, a siostra Konstantyna (Charytyna) (1870-1896) – żoną Stefana Dżugana, nauczyciela z Łabowej, Tylicza, Powroźnika i Krynicy.

Aleksander z drugą żoną Amalią Polańską miał gromadkę dzieci. Każde z nich otrzymało wykształcenie. Byli nimi: Stefania Melnyczuk ur. 1898, Aleksander 1900+, Maria 1901, Aleksander (Lewko) ur. 1902, Julian ur. 1904, Olena Kostecka ur. 1906, Emilian 1908, Joanna Daria 1909-1923, Aleksandra Julia Hryńczuk (1911-2005), Nestor Polański ur. 1912, Włodzimierz, Iwanna. Dzieje każdego z nich to osobne historie życia.

Od lewej siedzą: Aleksander Polański, Amalia Polańska z dzieckiem na kolanach, Karolina Steranka. Pięcioro najmłodszych to dzieci Aleksandra i Amalii Polańskich, pozostałe to dzieci Karoliny i Pawła Steranków. Od lewej stoi w chusteczce służąca Marysia. Zdjęcie z 1906 lub 1907 roku. Źródło: Archiwum Bohdana Hryńczuka

Syn Lewko ur. 1902 ożenił się z Polką, córka kolejarza, mieszkał w Nowym Sączu, a po wojnie w Krakowie. Olena (Helena), ukończyła studia ekonomiczne, była wykładowczynią na uczelni w Toruniu. Wyszła za mąż  za Michała Kosteckiego z Sądowej Wiszni.  W czasie wojny w 1942 roku uciekli do Stryja. Mieli córkę Jaromirę, która ukończyła Politechnikę Lwowską, wyszła za mąż za Stefana Ziemlińskiego, pracownika naukowego w Instytucie Leśnym we Lwowie.

Stefania Polańska ur. 1898 ukończyła gimnazjum. Wyszła za mąż za Iwana Melnyczuka, strzelca siczowego, który był inwalidą (nie miał ręki), Mieli dwoje dzieci – Nadię (zmarła w 1942 r.) i Teofila. Po śmierci męża Stefania sama wychowywała dzieci. Wysiedleni podczas Akcji Wisła.

Nestor ur. 1912 ukończył gimnazjum w Nowym Sączu, a następnie szkołę rolniczą w Stebnikach. Po powrocie do domu założył pasiekę. Miał ok. 120 uli. Zajmował się również działalnością kulturalną. Prowadził zespół tańca, który występował w Czytelni im. Kaczkowskiego w Łabowej podczas różnych uroczystości. Nie założył rodziny. W 1945 roku Niemcy zniszczyli mu pasiekę. W 1947 roku wyjechał na Ziemie Odzyskane i mieszkał w Legnicy. Zmarł w 2000 roku.

Włodzimierz i Iwanna zm. 1923 zmarli w młodości. Włodzimierz ukończył gimnazjum, zmarł na zapalenie płuc. Iwanna z kolei zmarła na gruźlicę w wieku 16 lat.

Przed domem Polańskich w Łabowej, 1918. Od lewej: służąca Marysia, Karolina Sterankowa – matka Amalii Polańskiej, zięć Amalii – Igor Melnyczuk (jego matka była z domu Bezruka, a syn stracił rękę na wojnie), Amalia Polańska, Stefania Melnyczukowa, córka Amalii i Aleksandra Polańskich. Źródło: Archiwum Bohdana Hryńczuka

Aleksandra Polańska (1911-2005) ukończyła z wyróżnieniem seminarium nauczycielskie w Nowym Sączu, gdzie mieszkała jej babka Karolina Steranka. Nie podjęła jednak pracy w zawodzie, wyjechała do Wiednia na naukę prowadzenia pensjonatu. Z powodu złego stanu zdrowia wróciła do Polski w 1938 r. Po wybuchu II wojny światowej była więźniem Berezy Kartuskiej. W 1940 r. wyszła za mąż za inżyniera leśnika Bohdana Hryńczuka (1910-1993).

W Śnietnicy koło Uścia Gorlickiego spędziła w leśniczówce męża lata wojny. Tam urodziła dwoje dzieci: córkę Oksanę i syna Borysa. Jej mąż pochodził z rodziny greckokatolickiego ks. Iwana Hryńczuka (1880-1923), który wyświęcony w 1908 posługiwał w Nikłowicach (Mościska) 1908-1909, Wojkowej 1909-1910, Złockiem 1910-1913, Maciejowej 1913-1924. Przeniesiony w 1924 r. do parafii Dmytrowycze w rejonie Mościsk zmarł w tym samym roku zarażony tyfusem podczas spowiadania chorego. Teściowa Aleksandry – Maria z Wisłockich (1890-1973) była córką ks. Ignacego Wisłockiego (1864-1923), wyśw. 1889, syna Jana i Marii Zawadzkiej z Łabowej. Ignacy był bratem Karoliny Sterankowej. Ks. Ignacy Wisłocki posługiwał w Leluchowie (1889-1910) oraz w Stupnicy koło Sambora, gdzie zmarł. Maria Hryńczuk była nauczycielką, uczyła w Wierchomli, Składzistem w l. 1943-1944, przeniesiona do Żegiestowa.

Po zakończeniu wojny Aleksandra powróciła z rodziną do Łabowej. Zostali wysiedleni podczas Akcji Wisła i osiedlili się ostatecznie we Wrocławiu. Aleksandra Polańska-Hryńczuk znana była ze sztuki pisankarskiej. Brała udział w wielu konkursach pisanek od 1968 r., w których zajmowała czołowe lokaty. Mistrzostwo jej prac zostało docenione i opisane w artykułach i publikacjach polskich i ukraińskich. Wzory na pisankach Aleksandry reprezentują Zachodnią Łemkowszczyznę, skąd pochodziła. Jej prace znajdują się między innymi na stałej wystawie w Muzeum Etnograficznym w Krakowie oraz w Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.

Dzieci Aleksandry i Bohdana Hryńczuków poświęciły się pracy naukowej. Córka Oksana Wasylkowska pracowała jako wykładowca w Uniwersytecie Wrocławskim, a syn Borys zajmował się pracą naukową w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Jelczu-Laskowicach.

Kartka okolicznościowa. Pisanki Aleksandry Polańskiej-Hryńczuk. Wyd. Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej

Tekst: Celina Cempa©

Fot. Archiwum Bohdana Hryńczuka

Źródła:

1. Kopie ksiąg metrykalnych parafii Łabowa z filiami Kotów, Łabowiec, Uhryń Niżny i Wyżny w: Archiwum Państwowe w Przemyślu: 1857-1878 (Sygn. 56/142/0/7376), 1879-1902 (Sygn. 56/142/0/7377).
2. Kopie ksiąg metrykalnych parafii Krynica z filią Słotwiny, w: Archiwum Państwowe w Przemyślu: 1784-1840 (Sygn. 56/142/0/7370), w latach 1837-1872 (Sygn. 56/142/0/7371).
3. Dokument wystawiony przez Józefa Karola Lubomirskiego na sprzedaż roli Popowcowej w Łabowej braciom Demkowi i Warchałowi datowany w Kolbuszowej w maju 1695 r., TSch 1033.
4. Przywilej Józefa Karola hr. Lubomirskiego dla Daniela, wójta Łabowskiego, na budowę młyna na rzece Kamienicy, datowany na 4 czerwca 1696 r., TSch 1033.
5. Zapis darowizny przez matkę na rzecz Józefa Wuytowicza w intercyzie przedmałżeńskiej z 1767 r., TSch 1033, Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział na Wawelu (ANKR o. W).
6. Intercyza przedślubna między Pelagią Łabowską a Michałem Polańskim z 1818, TSch 1033, TSch 1033, Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział na Wawelu (ANKR o. W).
7. Archiwum Borysa Hryńczuka.
8. Katastry galicyjskie z 1846 r. w: Archiwum Narodowe w Krakowie (ANKR), KG 29/280/0/13.1, Łabowa, KG 2428, 2429.
9. Moнчaк Л., Пoлиняк I., Юcьків Н., Лaбoвa. Лемківске село нашої пам’яті, Iвaнo-Фрaнківcьк 2006.