76. ROCZNICA SPALENIA ŁABOWEJ PRZEZ ODDZIAŁY UPA

27 czerwca 1946 roku bojówka ukraińska UPA dowodzona przez Mychajłę Fedaka (1924-2005) ps. Smyrnyj wspólnie z oddziałem Modesta Rypeckiego ps. Horysław (bojówki „Szuhaja” i „Hucuła”) napadła na Łabową. Była to przemyślana i bardzo dobrze zaplanowana akcja.

Podczas napadu spalono 26 domów i 7 stodół pozostawionych przez Łemków. Potwierdzają to ostatni żyjący świadkowie oraz zapisy w kronice parafialnej. Znaczne szkody były w budynku ruskiej Czytelni im. Kaczkowskiego, gdzie spłonął dach, nadpaliła się stolarka (obecnie budynek urzędu Gminy). Napastnicy uszkodzili linię telefoniczną. Zrabowali żywność, odzież, wozy, konie (m.in. u kowala Michała Zaczyka, leśniczego Hakemera, Pelaka). Życie stracił jeden mieszkaniec Łabowej – Józef Święs (1904-1946) zastrzelony z zimną krwią. Przed zapadnięciem zmroku na drodze przy granicy Maciejowej z Łabową został ostrzelany i spalony cywilny samochód uzdrowiska Krynica wiozący towar z Nowego Sącza. Samochód zaatakowali bojówkarze, którzy przecinali druty telefoniczne. Zginęło dwóch pracowników – Wiatr oraz Puchajda – a kierowcy o nazwisku Klar udało się uciec.

Napastnicy mieli przygotowaną listę domów do spalenia. Były to opuszczone lub już zamieszkane przez Polaków domy i zabudowania gospodarcze Łemków, którzy wyjechali na sowiecką Ukrainę w 1945 r. Wśród spalonych budynków była również karczma Freyów wraz z budynkami gospodarczymi, z których nie pozwolono wyprowadzić zwierzęta. Podpalono polski dom Zaczyków, mieszkających w Łabowej od początków XX w., dom Łemka Bobaka, który w nim mieszkał, bo nie wyjechał na Ukrainę. Od ognia zajęły się stojące jeszcze w pobliżu żydowskie drewniane budynki, które paliły się jak zapałki.

Wezwane przez wójta Ludwika Ogrodnika posiłki milicji i wojska zorganizowały pościg za ukraińskim oddziałem, który wycofał się w stronę Uhrynia i zajął pozycje w okolicach Runka. Powiadomiono czechosłowackie służby graniczne i oddział, nie mogąc przekroczyć granicy, wycofał się w Bieszczady. W dwóch starciach z oddziałem UPA zginął młody milicjant Bronisław Król (1924-1946).

Zdjęcia z Łabowej pochodzą z publikacji ukraińskiej: Moнчaк Л., Пoлиняк I., Юcьків Н., Лaбoвa. Лемківске село нашої пам’яті, Iвaнo-Фрaнківcьк 2006.

Po tych wydarzeniach w Łabowej od 1946 -1947 stacjonowało polskie wojsko (prawdopodobnie 14 Pułku Kołobrzeskiego), a następnie oddziały KBW (Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego), które wyjechały wiosną 1949 roku. Wojsko przeczesywało lasy w poszukiwaniu ukrywających się członków UPA, patrolowało wsie, szczególnie Łosie, gdzie wcześniej była baza UPA i siedziba Ukraińców przybyłych ze wschodu.

Łabowa była dużą i zasobną miejscowością, dlatego nie bez znaczenia dla oddziału UPA były względy aprowizacyjne (zdobycie żywności i odzieży). Możliwym powodem (jak podkreślają niektórzy badacze) mogła była chęć odwetu za zamordowanie Łemków i Ukraińców przez oddział partyzancki „Tatara”, m.in.: Juliana Tarasa (jego narzeczona była w oddziale Smyrnego), Stepana Warszawy (kierownika szkoły), Juliana Fecicy, Grzegorza Kopczy, Iwana Kobaniego, nauczyciela z Uhrynia, spalonego we własnym domu razem z synem i sparaliżowaną żoną.

Palenie całych wsi lub domów po wysiedlonych Ukraińcach było fragmentem realizowanej przez OUN-UPA polityki „spalonej ziemi” stosującej zasadę – „jeżeli nie nam, to i nie wam”. Akcja palenia i ograbienia Łabowej przez UPA była jedyną tego typu w powiecie nowosądeckim.

Tekst: Celina Cempa©