Przeglądając zapisy w aktach metrykalnych parafii greckokatolickiej w Maciejowej za lata 1784-1830, zauważyłam pewną ilość osób, które zmarły w dość podeszłym wieku. Przy bardzo wysokiej umieralności niemowląt i dzieci zastanawia znaczny odsetek tych, którzy dożyli zacnego wieku 90 lat i więcej. Bezsprzecznym rekordzistami są mieszkańcy Maciejowej zmarli w wieku 108, 112, 113, 114 lat. Wyprzedza ich Damian Woytowicz, mieszkaniec Składzistego, zmarły w 1823 roku w wieku 115 lat! W I połowie XIX wieku średnia długość życia wynosiła 40 lat (obecnie 80). Mieszkańcy Galicji często głodowali, dziesiątkowani byli przez różne epidemie, ale niektóre osobniki osiągały zaawansowany wiek życia. Być może wysoka śmiertelność dzieci powodowała, że przeżywały osobniki najsilniejsze, najzdrowsze i najlepszymi genami.
Fot. Kapliczka w Składzistem, 1963, fot. Jerzy Czajkowski
Krótkie wyniki danych z lat 1784-1830 w parafii Maciejowa (rok 1830 jest znaczący, gdyż wybudowana została drewniana cerkiew za czasów ojca Onufrego Mochnackiego, która zachowała się do dzisiaj):Zmarło: 1016 osób, z czego:
540 zmarłych to dzieci: do lat 2 – 321 (31,6%); od 2 do 5 lat – 170 (16,7%); od 5 do 10 lat – 59 (5,8%). Z wyliczeń wynika zatem, że zmarłe niemowlęta i dzieci do lat 10 stanowiły 54% ogólnej liczny zmarłych. Śmierć zakwalifikowana najczęściej była jako: naturalis (naturalna) lub ordinaria (zwyczajna). Wśród dzieci spory odsetek umierał krótko po urodzeniu (31,6%) lub podczas epidemii ospy lub dezynterii. W samej Maciejowej w roku 1800 zmarło na ospę 19 dzieci, a w Składzistem 13. Wyszczególniano zdarzające się rzadziej wypadki śmiertelne wśród dzieci: poparzenia, utonięcia, ugryzienia.
Stosunkowo niewielka ilość zgonów została odnotowana wśród dzieci i młodzieży od 10-18 lat – 33 zgony tj. 3,2%. W wieku dojrzałym zgonów jest więcej (najwięcej w przedziale lat 45-65):
Dorośli 19-25 lat: 30 osób (2,9%)
Dorośli 26-45 lat: 92 osoby (9,1%)
Dorośli 45-65 lat: 154 (15,2%)
Śmierć dorosłych określano podobnie – jako naturalną lub zwyczajną. Z wypadków odnotowano jedynie wypadki w lesie lub w młynie. Proboszcz rzadko wpisywał rodzaj choroby, która przyczyniła się do śmierci. Były to: apopleksja, gorączka, zapalenie płuc, dezynteria, ogólnie epidemia, a raz nawet była to choroba francuska (pro morbo gallica).
Powyżej 65 roku życia zmarło ogółem 158 osób czyli 15,6%. W przedziale wiekowym 90-100 lat znalazło się 41 osób (4%), a 5 osób dożyło ponad setkę: 108, 112, 113, 114, 115. Nie można ustalić, czy metryki urodzenia osób długowiecznych były jasno określone. Osoby te urodziły się w czasach, z których nie udało misie odnaleźć metryk chrztu. W przypadku osób z wiekiem powyżej 100 lat wpis określa jasno, że śmierć nastąpiła z powodu „senectus ipse” (sama starość), a w przypadku Kazimierza Smietany ksiądz wpisał „non cotus ipse naturalis” – „samo w sobie nie jest naturalne”. Poddaje tym niejako w wątpliwość nie tyle wiek zmarłego, co możliwość przeżycia normalnie tylu lat. Niemniej niesamowity wiek wpisywany jest precyzyjnie. Powyżej stu lat przeżyli:
Jan Kozieł, komornik, lat 108, zamieszkały w Maciejowej nr 7, zmarł w 1810, a więc musiał urodzić się w 1702 roku.
Kazimierz Smietana, gospodarz, lat 112, zamieszkały w Maciejowej nr 3, zmarł w 1811, a więc musiał urodzić się w 1699 roku
Maria Smietanowa, gospodyni, lat 114, zamieszkała w Maciejowej nr 3, zmarła w 1813, a więc musiała urodzić się w 1699 roku, była prawdopodobnie żoną długowiecznego Kazimierza
Damian Woytowicz, gospodarz, lat 115, zamieszkały w Składzistem nr 28, zmarł w 1823, a więc musiał urodzić się w 1708 roku
Jakub Czupak, gospodarz, lat 113, zamieszkały w Maciejowej nr 38, zmarł w 1827, a więc musiał urodzić się w 1714 roku
Teodor Szeptak, sołtys, lat 100, zamieszkały w Barnowcu nr 8, zmarł w 1828, a więc musiał urodzić się w 1728 roku
Nastasia Kocurka, gospodyni, lat 100, zamieszkała w Roztoce Małej nr 11, zmarła w 1786, czyli urodziła się w 1686 roku.
Mała dygresja. Rodzina sołtysów Barnowskich z Barnowca, mająca szlacheckie korzenie, ma w swoim gronie sołtysa Jana Barnowskiego, który zmarł w 1839 roku w wieku 104 lat. Była to rodzina sołtysów-zasadźców, dzięki którym powstało sołectwo Barnowiec. Muszę kiedyś o nich napisać.
Muzeum Etnograficzne w Krakowie; https://etnomuzeum.eu/ ;V|2174;;fot. Eliasz Radzikowski Walery
Najstarsze księgi metrykalne parafii greckokatolickiej w Maciejowej, które obejrzałam, pochodzą z lat 1756-1784. Zgony ks. Daniel Mochnacki zapisywał nietabelarycznie, a w narracji pojawia się często określenie, że zmarły „obiit in Dominus annorum plus minus...”, czyli „zmarł w Panu mając lat plus minus…”. Co ciekawe, takich zapisów „plus minus 100” jest stosunkowo dużo. Wskazuje to na pojawiający się problem w określeniu wieku zmarłego. Rodzina nie była zorientowana co do jego wieku. Nie było Peselów, metryk urodzenia, a ludzie byli niepiśmienni. To „plus minus” służyło do określenia nawet lat 20, 40 itp. Plus minus 100 lat przeżyli: Tomasz Zaweracz, sołys z Roztoczek (1758), Anna Złotczycha z Maciejowej (1759), Ewa Florczycha (1766), Maria Cioczka z Roztoczek (1763), Wasilij Stypuła z Maciejowej (1762), Timoty Florko z Maciejowej (1771), Grzegorz Wisłocki (1770), Ewa, sołtyska ze Złotnego (1768), Piotr Gałayda ze Składzistego (1768), Marco Grobar (1769), Maria Gyndycha ze Składzistego (1768), Alexy Mołodec ze Składzistego (1768), Maria Ciconka (Cycoń), sołtyska z Margani (1776), Fenna Suliczka (1775), Marianna Klepaczka (1773). Nie zabrakło i więcej lat dla zmarłych w 1764 roku: Anna Ciopicha miała plus minus 105 lat, a Jan Huba z Maciejowej – plus minus 104 lata.
W sąsiednich parafiach w tym okresie również pojawiają się informacje o długowiecznych mieszkańcach. Nie były to zatem odosobnione przypadki. Kilka ciekawych danych z I połowy XIX wieku (oczywiście to nie wszystkie, ale te, które mam ad hoc):
Nowa Wieś: Maria Massyrowa, lat 109 (1811), Alexy Iwanczak, lat 109 (1806), Jan Kopcza, lat 105 (1794), Tymoteusz Repeła, lat 100 (1786), Konstanty Sawczak, lat 102 (1806), Nastasia N., lat 101 (1810), Jan Ślusarczyk, lat 100 (1792),
Roztoka Wielka: Jan Dańczak lat 105 (1788), Ewa, żona Petra Panczara, lat 105 (1812), Jan Szafran, lat 105 (1818), Anastazja Gałycha, wdowa, lat 108 (1825), Konstanty Sawczak, lat 102 (1805),
Łosie: Łukasz Chruszcz, lat 104 (1807), Józef Lazar, lat 100 (1804).
Cerkiew w Maciejowej, na pierwszym planie cmentarz. Fot. Roman Reinffus, 1934
Współcześnie w dobie Internetu i mediów istnieją rankingi długości życia. Kto i gdzie na świecie żył najdłużej. Dane są skrupulatnie weryfikowane. Wynika z nich, że „nasz” Damian Woytowicz byłby wysoko w rankingu polskich stulatków. Pod koniec 2024 r. w Polsce mieszkało 3300 stulatków. Najstarsza Polka żyła 116 lat.
Tekst: Celina Cempa©
0 komentarzy