KRONIKA SZKOŁY PODSTAWOWEJ W ŁOSIEM

W Gminnej Bibliotece Publicznej w Łabowej znajduje się kronika Szkoły Podstawowej w Łosiem. Ten rzadki dokument przedstawia krótką historię działalności tej niewielkiej szkoły w równie niewielkiej miejscowości. Obecnie w Łosiem mieszka  251 osób (stan na 31 grudnia 2022 roku). Najwięcej mieszkańców od końca XVIII wieku odnotowano w 1926 roku i było ich 350. Przed deportacjami w 1945 roku w Łosiem mieszkało 316 osób (luty 1945 rok).

Kronika Szkoły Podstawowej w Łosiem rozpoczyna się od następującej uwagi zapisanej przez nauczycielkę Zofię Pittner: Jest 11 IV 1968 rok. Kronikę tę przepisuję ze starego zeszytu, w którym dotychczas była prowadzona ze względu na to, że zeszyt się rozpada.

Zapiski w kronice można podzielić na dwie części.

Pierwsza część to zapiski ze wspomnianego starego zeszytu przepisane przez Zofię Pittner, a obejmujące historię szkoły w latach 1918-1957.  Autorką najstarszej części jest Wiktoria Witowska/Jurczak. Ostatni jej zapis noszący datę 19 sierpnia 1957 brzmi: Na powyższym kronikę kończę, ponieważ przenoszę się do Uhrynia.

Druga część kroniki obejmuje zapisy z  lat 1973-1984 prowadzone przez Jana Berdychowskiego.

Z prowadzonych zapisów kronikarskich wynika jednak, że są w niej spore luki i niedopowiedzenia, względnie niedopisania. Brak jest zapisów kronikarskich z lat 1957-1973. Szkołę w Łosiem zamknięto ostatecznie w 1992 roku, zatem kronika nie była kontynuowana po odejściu Berdychowskich, czyli w latach 1984-1992, a to już spore luki.

Budynek szkoły w Łosiem, widok z 2006 roku. Fot. Jerzy Chronowski

Stary zeszyt

W czasach galicyjskich w Łosiem nie było szkoły. Dzieci w wieku szkolnym uczęszczały na naukę do Nowej Wsi, gdzie nie było osobnego budynku szkolnego. Dopiero w 1871 roku w Nowej Wsi za czasów autonomii galicyjskiej przy pomocy miejscowej ludności i hr. Stadnickiego wybudowano drewnianą szkołę. Do szkoły uczęszczali uczniowie z Nowej Wsi i Łosiego (ok. 30-40 osób). Uczyło w niej dwóch stałych nauczycieli. Szkoła zorganizowana była w 4 oddziałach. W latach 1880-1913 kierownikiem szkoły był Szymon Homik, syn Michała Homika, wieloletniego nauczyciela szkoły w Łabowej.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w Łosiem utworzono szkołę. Była to klasa eksponowana, czyli filia 2-klasowej szkoły powszechnej w Nowej Wsi. Szkoła nie posiadała jednak własnego budynku. Nauka odbywała się w wynajmowanych lokalach. Szkoła była 4-klasowa, uczęszczało do niej 30-35 uczniów. Budynek drewniany na cele szkolne wybudowano dopiero w 1937 roku. Była w nim jedna izba lekcyjna i mieszkanie dla nauczyciela. W okresie okupacji budynek uległ znacznym zniszczeniom, a mieszkanie dla nauczyciela nie nadawało się do zamieszkania. Musieli mieszkać w wynajętych lokalach. W kronice nie są wymienione nazwiska uczących tu nauczycieli w okresie międzywojennym ani w okresie okupacji.

Szkoła w Łosiem, widok z 2006 roku. Obok remiza OSP Łosie. Fot. Jerzy Chronowski

W trudnych powojennych latach pracowali w szkole: 1946/47 – Jadwiga Giełdanowska, 1947/48 – Rzikowicz, 1948/49 – Maria Kosiba, 1949/50, 1950/51 – Julian Damasiewicz, absolwent Liceum Pedagogicznego w Nowym Sączu. Jego staraniem odnowiono salę lekcyjną, zniszczoną z powodu istnienia w niej przez cztery lata świetlicy gromadzkiej. W latach powojennych w związku z deportacją Ukraińców i Łemków w latach 1945, 1947 w Łosiem osiedlali się nowi mieszkańcy. Julian Damasiewicz starał się prowadzić wśród nich pracę społeczną, oświatową i gospodarczą. Lata powojenne to czasy walki z analfabetyzmem. Do 1951 roku w Łosiem prowadzone były kursy dla analfabetów.

W roku szkolnym 1951/52 w szkole rozpoczęła pracę Wiktoria Witowska/Jurczak, absolwentka Liceum Pedagogicznego w Starym Sączu. Pracowała w szkole w Łosiem do sierpnia 1957 roku. W początkowych latach pracy Wiktoria Witowska zakończyła prace remontowe w szkole. 22 maja 1953 roku otworzono świetlicę gromadzką i tym samym szkoła została odciążona z tej funkcji. Nauczycielka organizowała wieczory czytelnicze dla dorosłych, pracowała z uczniami niepełnosprawnymi. W szkole uczyła się garstka dzieci. W marcu 1954 roku odnotowano tylko 9 uczniów, a w 1955 roku – 14. W 1955 roku Wiktoria Jurczak założyła szkolny ogródek, zorganizowała remont budynku gospodarczego i drewutni, budowę nowego pieca w sali lekcyjnej. Zajęła się również organizowaniem zakupu pomocy naukowych oraz tworzeniem biblioteki szkolnej, która w 1955 roku liczyła 400 tomów. W szkole funkcjonował również Punkt Biblioteczny Gromadzkiej Biblioteki Publicznej w Łabowej.

W zapisach Wiktorii Jurczak cenne są odniesienia do aktualnych spraw społeczności wiejskiej. Mieszkańcy w latach 50. XX wieku żyli bieżącymi wydarzeniami związanymi z osiedlaniem się w nowym dla siebie terenie, trudnościami z wywiązywaniem się z obowiązkowych dostaw rolnych, próbami utworzenia spółdzielni produkcyjnej w lipcu 1954 roku (wybrano wówczas komitet założycielski), organizowaniem w grudniu 1954 roku wyborów do rad narodowych i tworzeniem Gminnej Rady Narodowej z siedzibą w Nowej Wsi, do której należały gromady: Nowa Wieś, Łosie, Krzyżówka, Roztoka Wielka i Kotów. Gmina w Nowej Wsi istniała do 1966 roku, kiedy nastąpiło scalenie jej z gminą Łabowa. 22 lutego 1956 roku pod naciskiem silnej politycznej propagandy założona została spółdzielnia produkcyjna w Łosiem. Jej pierwszym przewodniczącym był Józef Kurtek. Nie cieszyła się jednak powodzeniem, a po październiku 1956 roku została rozwiązana. Żywot jej był zatem krótki.

W roku szkolnym 1956/57 w szkole w szkole uczyło się 19 uczniów, w miesiącach zimowych, kiedy Wiktoria Jurczak przebywa na urlopie macierzyńskim, w szkole na zastępstwie pracował Stanisław Piękoś.

W roku szkolnym 1957/58 placówkę objęła nauczycielka Anna Wójs, która w poprzednim roku szkolnym pracowała w szkole w Uhryniu. W szkole przybyło uczniów i średnio uczyło się w niej 30-35. Zapisy w kronice urywają się na roku 1957.

W latach 1966-1970 kierowniczką szkoły była Zofia Pittner (dane uzyskane w SP Nowa Wieś), a w latach 1970-1973 Halina Jagielska-Biela.

Kronika czasów Berdychowskich

Od września 1973 roku kierownictwo szkoły objął Jan Berdychowski, absolwent Studium Nauczycielskiego w zakresie zajęć technicznych i plastyki. Razem z nim pracowała jego żona Julia Berdychowska, emerytowana nauczycielka, która w latach 1954-1968 była kierowniczka szkoły w Lipiu w gminie Gródek n. Dunajcem. Swoją pracę nowy kierownik rozpoczął od remontu budynku szkolnego (dach), sali lekcyjnej, mieszkania nauczyciela, siatki ogrodzeniowej, terenu boiska szkolnego, założenia rabat kwiatowych. Jan Berdychowski starał się nawiązać współpracę z rodzicami, (pomagają: leśniczy Kurzeja Stanisław, Maria Sarata, Maria Hajduga) i włączyć ich do procesu wychowania. Berdychowski założył drużynę zuchową (1978), organizował wiele uroczystości głównie z okazji świąt państwowych, zapraszając na uroczystości władze gminne. Na uroczystościach szkolnych bywał naczelnik gminy Władysław Karpierz.

Jan Berdychowski i pierwszoklasistami rozpoczynającymi naukę w „dziesięciolatce”, wrzesień 1978 rok. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

Jan Berdychowski, matki z Komitetu Rodzicielskiego i pierwszoklasiści we wrześniu 1978 roku. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

Pierwszoklasiści z Nowej Wsi, Roztoki Wielkiej i Łosiego ze swoimi wychowawcami, wrzesień 1978. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

Kronika z czasów Berdychowskich skupia się wyłącznie na wyliczaniu uroczystości obchodzonych w szkole. Paleta czczonych świat była bogata: Międzynarodowy Dzień Dziecka, Dzień Matki, święto Ludowego Wojska Polskiego, rocznice Rewolucji Październikowej, Miesiąc Pamięci Narodowej w kwietniu, Dni Oświaty Książki i Prasy, odzyskanie niepodległości po I wojnie światowej, 1 Maja, Dzień Górnika, rocznice wyzwolenia Warszawy i ziem polskich spod okupacji, przyrzeczenia kl. I, Dzień Zwycięstwa, 150. Rocznica Powstania Listopadowego, 30. rocznica kongresu zjednoczeniowego PPR i PPS, zabawy choinkowe. Uczniowie z Łosiego brali udział w Jesieni Łabowskiej, przedstawiając ciekawe programy artystyczne. W 1976 roku grupa uczniów z Zofią Łaś wzięła udział w eliminacjach wojewódzkich podczas Jesieni Popradzkiej, przedstawiając tańce góralskie i gadką góralską. Uroczystości szkolne Jan Berdychowski organizował we współpracy z Komitetem Rodzicielskim, nadając im uroczystą oprawę.

Od lewej góralski zespół uczniów na Jesieni Łabowskiej, Łabowa 1976 roku. Z prawej zespół młodych artystów, Łosie 1978. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

Drużyna zuchów, Łosie 1976. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

W 1976 roku Julia Berdychowska delegowana przez Wojewódzki Front Jedności Narodu wzięła udział w spotkaniu w Warszawie z najwyższymi przedstawicielami władz państwowych i partyjnych towarzyszami Edwardem Gierkiem i Henrykiem Jabłońskim.

Julia Berdychowska w Warszawie, powitanie z Edwardem Gierkiem, 1976 rok. Fot. Kronika szkoły w Łosiem

W 1976 roku Jan Berdychowski otrzymał Złoty Krzyż Zasługi oraz Nagrodę Ministra Oświaty i Wychowania II stopnia za wybitne osiągnięcia w pracy pedagogicznej. W 1982 roku Julia Berdychowska otrzymała Złotą Odznakę za Zasługi dla Województwa Nowosądeckiego, którą wręczył wojewoda Antoni Rączka.

Kronika kończy się w 1984 roku na wpisach Jana Berdychowskiego.

Lista nauczycieli szkoły w Łosiem podana w kronice oraz uzupełniona z innych źródeł:

1921-1929 Anna Ilnicka (pochodziła z Łabowej z rodziny Wisłockich)

1935/36 Stanisława Biedroniówna

1937/38 Chebda Franciszek (w 1936/37 uczył w Kotowie)

1946/47 – Jadwiga Giełdanowska,

1947/48 – Reikowicz,

1948/49 – Maria Kosiba,

1949/50, 1950/51 – Julian Damasiewicz,

1951-1957 Wiktoria Witowska/Jurczak

1957/58 Anna Wójs (196/57 w SP w Uhryniu),

1958-1966 brak danych

Zofia Pittner  1966-1970

Halina Jagielska-Biela 1970/71, 1971/72, 1972/73

Jan Berdychowski, Julia Berdychowska 1973-1984

1984-1992 brak danych

Barbara Pająk 1.09.1992-31.08.1994

Zgodnie z informacją uzyskaną w SP w Nowej Wsi szkoła w Łosiem została zamknięta 1 września 1994 roku. Budynek szkolny znalazł inne przeznaczenie.

Szkoła w Łosiem po remoncie, obecnie świetlica gromadzka, 2023. Fot. Bernadeta Sarata

Tekst: Celina Cempa©

Fot. Bernadeta Sarata, Jerzy Chronowski, skany z Kroniki Szkoły w Łosiem – Jacek Zygadlewicz

Źródła:

1. Schematyzm Greckokatolickiej Diecezji Przemyskiej za rok 1879 r., s. 288-289.
2. Blazheiovskii Dmytro, Historical Shematism of the Eparchy of Peremysh l including the Apostolic Administration of Lemkivshchyna (1828 – 1939) (DBlaz), Kameniar, Lviv 1999.
3. Kronika szkoły w Łosiem w: Gminna Biblioteka Publiczna w Łabowej.
4. Archiwum Szkoły Podstawowej im. Kard. S. Wyszyńskiego w Nowej Wsi.