I cmentarz umiera (Wincenty Rzymowski)
Nie każdy wie, że na terenie gminy Łabowa znajduje się 10 cmentarzy. Oczywiście do tego można dodać miejsca pochówków epidemicznych (a były takie w Nowej Wsi, Łabowej, Czaczowie, może jeszcze gdzieś) lub starszych miejsc pochówków (np. w Łabowej), ale nie są to obiekty zlokalizowane i zidentyfikowane, bo funkcjonują jedynie w ustnych przekazach. Połowa istniejących cmentarzy to nieczynne miejsca pochówku. Są to cmentarze greckokatolickie w Łosiem, Łabowej i Kamiannej, cmentarz prawosławny w Kamiannej i cmentarz żydowski w Łabowej. W Maciejowej, Kamiannej, Roztoce Wielkiej i Nowej Wsi czynne cmentarze znajdują się w miejscu byłych cmentarzy greckokatolickich. Ilość starych nagrobków jest znikoma. Jedynie w Łabowej utworzono w założeniu cmentarz rzymskokatolicki po wybudowaniu kościoła i pochówki na nim odbywają się od jesieni 1935 roku. Jest on zatem najmłodszym miejscem pochówku w gminie.
Wszystkie cmentarze greckokatolickie zostały lokowane zapewne po 1784 roku, kiedy dekretem cesarskim po I zaborze zakazano ze względów sanitarnych pochówków wokół kościołów i w obrębie miast. Cmentarze musiały być oddalone od świątyń, a w miastach lokowane poza jego murami. W wiejskich parafiach odległość cmentarza od świątyni jest niewielka. Przykładem tego są cmentarze w Kamiannej, Nowej Wsi, Roztoce Wielkiej, Maciejowej czy Łosiem. Jedynie w przypadku Łabowej greckokatolicki cmentarz jest nieco odleglejszy od cerkwi, ale budowa świątyni, ukończona w 1784 roku, zbiegła się z wydaniem dekretu cesarza austriackiego.
W Kamiannej wraz z powstaniem parafii prawosławnej w okresie międzywojennym wytyczono teren pod cmentarz dla tego wyznania. Znajduje się niedaleko Domu Pszczelarza i nie zachowały się na nim żadne kompletne nagrobki. Cerkiew prawosławna pochodzi z 1930 roku. Opiekę nad działką cmentarza prawosławnego sprawuje obecnie Diecezja Przemysko-Sądecka Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (siedziba kurii tej diecezji jest w Sanoku).
Cmentarz żydowski w Łabowej został założony prawdopodobnie wraz z wybudowaniem synagogi w 1805 roku. Lokowany jest na byłych gruntach hrabiów Stadnickich z Nawojowej podobnie jak cmentarz rzymskokatolicki.
Groby Jana i Zuzanny Mićków. Według Liber Mortuorum parafii w Nawojowej Jan Mićko (1866-1935) jako pierwszy dorosły spoczął na rzymskokatolickim cmentarzu w Łabowej. Przed nim na cmentarzu odbyły się pochówki dwojga dzieci: Janinki Pociechy, córki Michała zm. 31.10.1935 r. oraz Franka Szyszki, syna Wojciecha zm. 3.12.1935. Jan Mićko pochodził z Dwernika i zmarł w Wigilię 1935 r.
Cmentarz katolicki w Łabowej. Pomnik pamięci poległych za Ojczyznę. Fot. CeCe
W przeważającej mierze pochówki na cmentarzach wiejskich były więcej niż skromne. Przeważały drewniane krzyże i mogiły ziemne. Większość nie zachowała się. Ocalały wyłącznie nagrobki osób bogatszych, które mogły sobie pozwolić na kamienne krzyże i nagrobki. Szczególną troską otaczano groby księży i nauczycieli, dlatego niektóre ich nagrobki zachowały się.
Zdjęcia porównawcze cmentarza w Maciejowej. Czarno-biała fotografia prof. Romana Reinfussa z 1934 roku pokazuje wiejski cmentarzyk z drewnianymi krzyżami i niewidocznymi mogiłkami ( Fot. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sygn.ŁXII159). To samo miejsce w 2023 roku (Fot. CeCe).
W Łabowej na cmentarzu greckokatolickim spoczywają: ks. Józef Łomnicki (1844-1893), proboszcz w latach 1878-1893 oraz ks. Józef Mochnacki (1842-1906), proboszcz w latach 1894-1906. Nagrobki wspomnianych księży oraz nauczyciela Michała Homika zostały odnowione przez Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”. Zachowały się groby nauczycieli: Michała Homika (1823-1906), Kazimierza Czerwińskiego (1861-1936) oraz jego żony Julianny z Czupaków, też nauczycielki oraz Iwana Ilnickiego (1887-1943). W dobrym stanie jest również grób żaka cerkiewnego Symeona Rusiniaka (1852-1923), który pochodził z Wierchomli.
Nagrobek ks. Józefa Mochnackiego. Fot. Piotr Basałyga (od lewej). Po prawej widok na odnowione przez Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera” nagrobki na cmentarzu greckokatolickim w Łabowej. Fot. Piotr Basałyga
Na cmentarzu żydowskim na pewno spoczywa przedostatni łabowski rabin Hersch Bleich (1845-1911), co wzmiankowane jest w księdze zmarłych. Nie zachowała się jednak jego macewa nagrobna. Cmentarz został po części zniszczony wskutek działań okupanta, grabieży kamiennych stel i nieubłaganego czasu. Ostatni rabin Szmuel Aron Müller (1865-1942) zginął w obozie koncentracyjnym Bełżcu.
Cmentarz żydowski w Łabowej. Fot. CeCe
W Kamiannej na cmentarzu greckokatolickim spoczywają księża: Mikołaj Biliński (1852-?), proboszcz parafii greckokatolickiej od 1896 roku do śmierci, która nastąpiła po 1938 roku, ks. Henryk Ostach (1924-2011) oraz ks. Szczepan Tabor (1880-1990).
W Nowej Wsi w bardzo dobrym stanie są groby księży greckokatolickich: ks. dr. bpa Wasyla Maściucha (1873-1936), Administratora Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny, pochodzącego z Nowej Wsi, ks. Jana Chryzostoma Durkota (1830-1915), proboszcza w latach 1871-1913 oraz ostatniego proboszcza greckokatolickiej parafii ks. Wasyla Smolińskiego (1869-1945), proboszcza w latach 1917-1945, a wcześniej w Roztoce Wielkiej w latach 1904-1917.
Tablica nagrobna bpa ks. Wasyla Maściucha w Nowej Wsi. Po prawej grób ks. Jana Chryzostoma Durkota. Fot. CeCe
W Maciejowej spoczywa ks. Jan Kądziołka (1929-2007), proboszcz tejże parafii rzymskokatolickiej w latach 1973-1999.
Cmentarze zmieniają się wraz ze zmianą naszych zwyczajów. Miejsce przeznaczone dla zmarłych samo też może umrzeć. Wiele miejsc wiecznego spoczynku znika z powierzchni. Wraz z nimi zanika pamięć. Dzieła zniszczenia dokonują i ludzie, i niemiłosierny czas. Niektóre nagrobki na nieczynnych cmentarzach trwają jeszcze chyba wyłącznie dzięki łasce pańskiej. A może podtrzymuje je tylko wiatr??
Tekst: Celina Cempa
0 komentarzy