EDMUND JANICKI (1899-1945), NAUCZYCIEL, WIĘZIEŃ KL AUSCHWITZ I MAUTHAUSEN

Edmund Janicki  (1899-1945), nauczyciel, kierownik szkoły w Łabowej, więzień KL w Auschwitz i Mauthausen.

Edmund Janicki urodził się w 13 października 1899 roku w Lesku. Z wykształcenia był nauczycielem. W młodości zaciągnął się do Legionów Piłsudskiego. Był żonaty z Aleksandrą ze Szczepanków (1901-1966). Udało mi się ustalić, że był kierownikiem szkół ma Wołyniu w powiecie rówieńskim, prawdopodobnie w miejscowościach Tuczyn i Korzec, gdzie urodzili się jego synowie: Bohdan (1929-2013) oraz Wiesław (1934-2008). Po wyjeździe z Kresów w latach 1937-1939 zajmował stanowisko kierownika szkoły polskiej w Łabowej po Karolu Ryniewiczu.

Edmund Janicki, jak przystało na kierownika polskiej szkoły, włączył się do działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej, gdyż w Łabowej istniała od 1930 roku placówka tego towarzystwa oświatowego. Prowadzona tu była Czytelnia TSL znana w okresie międzywojennym z prężnej działalności na polu oświaty na rzecz mieszkających tu Polaków. Działacze TSL w Łabowej włączyli się aktywnie do prac przy budowie kościoła. Okruchy informacji o Edmundzie Janickim można odnaleźć w lokalnej prasie z tamtych czasów.

W 1937 roku podczas uroczystych obchodów Święta Niepodległości odbyły się w intencji Ojczyzny nabożeństwa w świątyniach wszystkich wyznań. Akademia odbyła się w ruskiej Czytelni im. Kaczkowskiego po nabożeństwach w kościołach dwóch obrządków. Edmund Janicki wygłosił przemówienie do zgromadzonych młodzieży szkolnej i miejscowej ludności, jak odnotował „Głos Podhala” 1937 nr 47 s. 3. Historię powstania Państwa Polskiego zobrazował Semen Krawczuk, kierownik szkoły w Nowej Wsi, a młodzież szkolna deklamowała wiersze i śpiewała pieśni legionowe. Dzieci szkolne z Łabowej przedstawiły inscenizację pt. „Fanfary”. Podobnie w kolejnym roku kierownik Janicki wygłosił mowę na akademii środowiskowej („Głos Podhala” 1938 nr 48).

Edmund Janicki zasiadał w Zarządzie Powiatowego Koła TSL. 23 stycznia 1939 r. podczas wyborów Zarządu Czytelni TSL w Łabowej został kierownikiem Sekcji Oświatowej („Głos Podhala” 1939, nr 7 z 12 lutego).

Po wybuchu wojny pracował podczas okupacji w Świniarsku (gmina Chełmiec), gdzie był kierownikiem szkoły powszechnej. Aresztowany 4 lipca 1943 roku przez Gestapo po denuncjacji przez jednego z mieszkańców wsi, został osadzony w KL Auschwitz 10 września 1943 roku i miał nr obozowy 149935. Podobno aresztował go osobiście szef Gestapo w Nowym Sączu Heinrich Hamann, zarekwirował wówczas jego rzeczy osobiste (m.in. szablę, odznaczenia, pamiątki, zdjęcia i inne dokumenty). W kronice szkoły w Świniarsku zapisano:

(…) w pierwszych latach okupacji kierownikiem szkoły był Janicki, dobry Polak, który budził ducha polskości w ciężkich latach niewoli, wśród ludzi rozdawał prasę podziemną, za co został zdradzony przez jednego z mieszkańców Świniarska, został aresztowany przez Gestapo, uwięziony w Nowym Sączu, później w Tarnowie, skąd wywieziono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie został zamordowany, jak miliony ofiar reżimu hitlerowskiego”.

Z KL Auschwitz został przewieziony do KL Mauthausen na terenie Austrii, gdzie znalazł się 4 lipca 1944 roku. Nadano mu tam numer obozowy 78 247. Ostatecznie osadzony był w satelickim podobozie w Peggau an Collaps koło Grazu, który otwarto 17 sierpnia 1944. Zachowała się w Archivum Arlosen jego Häftlings-Personal-Karte. Stąd wiadomo, że był to mężczyzna o wzroście 174 cm, niebieskich okrągłych oczach i blond włosach. Z niemiecką skrupulatnością odnotowano luki w uzębieniu, co po pobycie w obozach było wynikiem wyniszczającego trybu życia. W Peggau więźniowie pracowali w tajnych zakładach zbrojeniowych.  Edmund Janicki nie doczekał wyzwolenia. Zmarł 30 marca 1945 roku o godz. 13.00.

Karta więźnia, zaświadczenie o śmierci Edmunda Janickiego. Fot. Archiwum Arlosen

Zdjęcia archiwalne KZ-Aussenlager Peggau. Museum Mauthausen KZ-Aussenlager Peggau https://www.mauthausen-guides.at/aussenlager/kz-aussenlager-peggau#image-2186 https://www.mauthausen-guides.at/aussenlager/kz-aussenlager-peggau#image-2208

Edmund Janicki upamiętniony jest:

Symboliczny grób Edmunda Janickiego na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu. Fot. https://nowysacz.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=117645&inni=0&cinki=0

– na tablicy pamiątkowej poświęconej pamięci 30 nauczycieli i 4 nauczycielek zamordowanych podczas okupacji znajdującej się w budynku zwanym Ciuciubabką (wejście od ul. Jagiellońskiej).

Tablica opatrzona jest napisem:

„Tym, którzy nieśli oświatę między lud i odeszli spośród nas w krwawych latach okupacji teutońskiej 1939-1945 rozstrzelani i zamęczeni przez wroga imienia polskiego na sławę i wieczną ich pamięć. Koleżanki i koledzy”.

Tablica w budynku Ciuciubabki w Nowym Sączu upamiętniająca zamordowanych w czasie okupacji nauczycieli sądeckich. Fot. Agnieszka Filipek

– na tablicy pamiątkowej pomnika upamiętniającego ofiary podobozu w Peggau/Styria

Tablice z nazwiskami na pomniku ofiar KL Peggau, wśród nich nazwisko Edmunda Janickiego https://www.mauthausen-guides.at/aussenlager/kz-aussenlager-peggau#image-2212

Tablice z nazwiskami na pomniku ofiar KL Peggau, wśród nich nazwisko Edmunda Janickiego https://www.mauthausen-guides.at/aussenlager/kz-aussenlager-peggau#image-2215

Tekst: Celina Cempa©

Tekst Kroniki szkolnej Świniarska udostępnił pan Wojciech Lupa.

Foto: Archivum Arlosen, Agnieszka Filipek, Museum Mauthausen KZ-Aussenlager Peggau, https://nowysacz.grobonet.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=117645&inni=0&cinki=0