CMENTARZ ŁEMKOWSKI W ŁABOWEJ

Parafia w Łabowej istniała przed 1581r. Prawdopodobnie była w obrządku prawosławnym, a po unii brzeskiej – greckokatolickim. Pierwszą cerkiew drewnianą ufundował Jan Branicki, właściciel Dóbr Nawojowskich. Uposażeniem parafii zajął się natomiast Stanisław Lubomirski i uczynił to 8 października 1627r., nadając parafii 30 mórg ziemi. Pierwsza cerkiew drewniana spłonęła w 1689r. Paroch Stefan Wisłocki wybudował nową, również drewnianą. Nie był to jednak budynek trwały i po około 200 latach zniszczał całkowicie. Wcześniejsze drewniane cerkwie położone były zgodnie z szematyzmami greckokatolickimi na granicy Łabowej z Maciejową nad rzeką Kamienicą Nawojowską w okolicach obecnego tartaku. Przy nich prawdopodobnie był cmentarz, o tym piszą w swoich wspomnieniach Łemkowie (w pracy wydanej w 2006r. na Ukrainie Łabowa. Wieś mojej pamięci Iwana Połyniak wspomina, że w dzieciństwie bawiła się z rówieśnikami koło Dudrówki, gdzie były jeszcze ślady starego cmentarza. Dudrówka to rola Łemka Dudry nad Kamienicą koło tartaku. Parafia greckokatolicka w Łabowej obejmowała swoim zasięgiem wsie: Łabową, Łabowiec, Kotów i Uhryń. W czasach II wojny światowej przekładało się to na liczbę około 2000 parafian.

Obecny cmentarz łemkowski położony jest na wschód od cerkwi w odległości około 100 metrów. Zajmuje powierzchnię 0,89 ha. Założony był prawdopodobnie po wybudowaniu kamiennej cerkwi w 1784r. trzeciej z kolei cerkwi w Łabowej. Cmentarz służył do pochówku Łemków i Polaków, do akcji Wisła na tym terenie mieszkało niewielu Polaków, a nie było innego cmentarza chrześcijańskiego. Cmentarz przy parafii rzymsko-katolickiej zaczął funkcjonować dopiero w latach trzydziestych XX wieku po wybudowaniu w Łabowej drewnianego kościółka. W Łabowej własny cmentarz zachowany do czasów współczesnych posiadała również gmina żydowska.

Łemkowskie starsze nagrobki (z części starej i nowej) wykonane były przeważnie z kamienia. Zachowane kamienne krzyże nagrobne osadzone są na prostym czworobocznym cokole, czasem zdobione prostym ornamentem. Na cokole znajdowała się tabliczka z wyrytymi napisami lub z przyklejona tabliczką. Krzyże mają kształt grecki lub łaciński. Pojawia się na nich postać ukrzyżowanego Chrystusa. Na niektórych nagrobkach znajdują się metalowe wizerunki Chrystusa. Niektóre kamienne nagrobki mogą uchodzić za przykład sztuki kamieniarskiej.

Cmentarz dzieli się wyraźnie na część starą i nową. Wszystkie nagrobki zarówno w starej jak i nowej części usytuowane są w kierunku północnym (na północ skierowane są tablice nagrobne i krzyże). W starej części cmentarza nagrobki pochodzą z XIX i początku XX wieku. Prawdopodobnie po zapełnieniu się miejsca w starej części wytyczono od południa cmentarza drugą nowszą część o podobnej powierzchni. Stało się to prawdopodobnie na początku XX wieku. Najstarsze zachowane nagrobki w nowej części pochodzą z 1917 i 1918 roku. Sądząc po rozmiarach cmentarza, musiał być gęsto zapełniony. Możliwe, że zachowały się wyłącznie nagrobki kamienne, solidniej zbudowane: popów, organisty i jego żony, nauczycieli, znaczniejszych mieszkańców. Zwykłe mogiły zapadły się, a metalowe bądź kamienne krzyże uległy zniszczeniu i rozsypały się. Świadczą o tym resztki żelaznych krzyży w trawie lub fundamenciki grobów nie mających płyt kamiennych. W trawie jest jeszcze sporo kamiennych części nagrobnych oplecionych darnią, porośniętych mchem.

Stara część (0,62 ha) zajmuje teren naprzeciwko cerkwi, bliżej rzeki Kamienicy; otoczona była kamiennym murem, częściowo zachowanym. Teren starej części cmentarnej jest płaski, dopiero przy południowej granicy wznosi się lekko do góry, tworząc niewielkie wzniesienie, na grzbiecie którego biegł mur cmentarny. Tu zachowało się 17 nagrobków, w tym nie wszystkie są kompletne. Najstarsze nagrobki pochodzą z XIX wieku: jest to nagrobek popa Łomnickiego zm. w 1883 i jego żony Salomei zm. 1893 oraz Teodora Koziara zm. w 1895. Pozostałe zachowane nagrobki pochodzą z pierwszego dziesięciolecia XX wieku. W starej części cmentarza znajdował się niewielki budynek zwany kostnicą, pełniący rolę kaplicy cmentarnej. Budynek ten został rozebrany po II wojnie światowej, materiał budowlany posłużył podobno do budowy budynków gospodarskich. Zachował się widoczny w mchu i trawie zarys podmurówki łemkowskiej kostnicy i niewielka sterta omszałych kamieni. W starej części zachowały się groby znaczniejszych obywateli m.in. popów, nauczycieli, bogatszych mieszkańców. O popie Mochnackim krąży legenda, że został pochowany w szklanej trumnie.

Wykaz zachowanych nagrobków w starej części cmentarza:

1. o. Josif Łomnicki, ksiądz greckokatolicki 1844-1883 oraz jego żona Salomea 1845-1893
2. Małżeństwo Czerwińskich, nauczycieli: Julia z Czupaków Czerwińska; Kazimierz Czerwiński – kierownik szkoły (więzień obozu Thalerhoff na terenie Austro-Węgier podczas I wojny światowej)
3. Pelagia Koziar 1854-1909
4. Teodor Koziar 1844-1895
5. Wiktor Wisłocki 1858-1910
6. o. Josif Mochnacki, ksiądz greckokatolicki 1842-1906
7. Michał Homik 1823-1906, zasłużony nauczyciel
8. Timotij Wojtowicz 1845-1911
9. Mikołaj Dziki 1855-1904
10. Józef Mąka

W starej części jest jeszcze 7 w różnym stopniu zniszczonych nagrobków, ale nie zachowały się na nich tabliczki z napisami. Wszystkie zachowane nagrobki wykonane są z kamienia, niektóre posiadają żelazne elementy, cztery groby otoczone są żelaznym płotkiem, są to: groby księży, nauczyciela Homika i Wiktora Wisłockiego.

Część nowa położona jest na wyraźnym wzniesieniu, obsadzona jest drzewami, ale nie była już otoczona kamiennym murkiem. Od wschodu zachowany jest wąwóz, który służył za drogę do pól położonych powyżej cmentarza. Cmentarz obecnie porastają sporej wielkości drzewa oraz liczne młode samosiejki. Wiosną cmentarz porośnięty jest gęsto barwinkiem, w lecie natomiast tonie w wysokich żółtych rudbekiach. Zachowane nagrobki wykonane są w różnym stylu i z różnego materiału: lastriko, kamień, żelazne elementy. Większość z nich przypomina współczesne groby na polskich cmentarzach.

Wykaz zachowanych nagrobków w nowej części cmentarza:

1. Kozioł Teodor 1870-1934
2. Kozioł Eufrozyna 1868-1938
3. Kozioł Piotr 1937-1942 (zmarł na czerwonkę)
4. Nikita Kozioł 1899-1942 (zmarł na czerwonkę)
5. Wspólny grób Anastazego i Teodozji Mołodec
6. Szymon Kulanda 1889-1943 (w czasie I wojny światowej – więzień Thallerhofu, zginął w Oświęcimiu, prochy w żelaznej urnie tzw. żeleźniaku, przysłano do domu i złożono w grobie, a trumnę wykonał Franciszek Mąka); w pobliżu jego grobu byli pochowani inni więźniowie obozu w Oświęcimiu: Timko Kuszlita, Kondrat Drożdżak, obóz w Oświęcimiu przeżył Michał Zagraj, był stolarzem w obozie).
7. Teodozja Mąka 1904-1943
8. Zofia Nowak żyła 33 lata (najwyżej położony nagrobek w nowej części cmentarza)
9. Kamienny obelisk poświęcony pamięci członków rodziny Polańskich pochowanych na tym cmentarzu (współcześnie wykonany) z napisem: Rodzinie Polańskich, która spoczywa w tej ziemi
10. Iwan Ilnicki 1887-1943 (nauczyciel, jego żona Anna z domu Wisłocka, córka Wiktora Wisłockiego, była również nauczycielką, wysiedlona w 1947r. mieszkała koło Legnicy)
11. Anna Kowejczyk 1901-1939
12. Michał Mąka (zmarł przed II wojną światową)
13. Agafia Kornowa 1865-1935 (matka księdza Stefana Kornowy)
14. Tekla Mąka z domu Kaliniak brak tabliczki
15. nagrobek ze zniszczona fotografią, napis nieczytelny
16. Wiktoria Wisłocka 1912-1938 (żona Grzegorza Wisłockiego, mieszkała koło cerkwi)
17. Władysław Zaczek 1903-1927
18. Maria Litwińska 1908-1930
19. Józef Dobosz 1878-1932
20. Franciszek Zaczyk
21. Damian Kidoń 1880-1932
22. Mikołaj Dutka 1870-1933
23. Maria Mąka
24. Joann Babej 1884-1925
25. Symeon Rusiniak 1852-1923 (żak – organista cerkiewny)
26. Wisłocki Teodor 1852-1925
27. Roman Pedracki naczelnik poczt zm. 1928 lat 55
28. Kowalik Katarzyna (nad wąwozem, brak tabliczki)
29. Anna Rusiniak 1869-1917 (żona Symeona)
30. Antoni Hoffman 10.05.1930-10.07.1930

Uwagi napisane kursywą pochodzą od autorki tekstu. Opis cmentarza – to stan na 1 listopada 2010r. Dziękuję panu Wiesławowi Matyjewiczowi za tłumaczenie napisów nagrobnych. Panu Michałowi Mące natomiast za opowieści i za wspólne wędrówki po cmentarzu.

Dodatek

Księża greckokatoliccy w Łabowej:

1. o. Stefan Wisłocki (budował drugą cerkiew drewnianą, po 1689 – wtedy spłonęła pierwsza drewniana cerkiew, zajął się budową nowej drugiej cerkwi drewnianej).

2. o. Bazyli Krynicki ( w księdze Liber Natorum z lat 1796-1837 parafii w Nawojowej jest informacja, że udzielał chrztów paroch z Łabowej Basili Krynicki, zapisy takie pochodzą z lat 1812-1824)

3. o. Dionizy Paryłowicz (wpisy w księgach parafialnych w Nawojowej informują, że udzielał chrztów np. w roku 1864)

4. o. Josif Łomnicki (żył w latach 1844-1883, pochowany na cmentarzu łemkowskim w Łabowej razem z żoną Salomeą żyjącą w latach 1845-1893)
5. o. Josif Mochnacki (żył w latach 1842-1906, pochowany na cmentarzy łemkowskim w Łabowej), nagrobek zachował się w dobrym stanie z fotografią księdza; członek grupy założycielskiej Ruskiej Bursy w Nowym Sączu w 1898r.).
6. o. Jan Chryzostom Durkot (w Łabowej prawdopodobnie od 1906; zginął w obozie Tallerhoff na terenie Austro-Węgier podczas I wojny światowej, założył w Łabowej Czytelnię im. Michaiła Kaczkowskiego, był radnym gminnym w latach 1912-17).

7. o. Hilary (Iłarion) Gała (jest w Łabowej prawdopodobnie po śmierci o. Durkota, wpisy w ksiegach parafialnych w Nawojowej wymieniają jego nazwisko w l.1919-1921)

8. o. Stefan Kornowa (prawdopodobnie od początków lat 20-tych w parafii w Łabowej, na pewno był w 1925r.; ostatni paroch w Łabowej, w 1945r. wyjechał na Ukrainę, zabrał za zgodą rady parafialnej wyposażenie cerkwi: księgi metrykalne – oddane potem do lwowskich archiwów; ikonostas, drzwi carskie i diakońskie, dzwony, sprzęt liturgiczny, który zaginął na Połtawszczyźnie; matka, Agafia Kornowa 1865-1935, pochowana na cmentarzu w Łabowej; żona Pelagia pracowała społecznie: przygotowywała wspólnie z mężem występy teatru amatorskiego w Łabowej dobierała repertuar, komponowała muzykę do wodewilów, pisała pod różnymi pseudonimami artykuły do gazety Łemkowski Beskid wydawanej w Przemyślu, córki: Mirosława, Daria i Maria; plebania greckokatolicka została spalona podczas II wojny światowej 29 września 1944r.). Zdjęcie plebanii wykonane przez Włodzimierza Pelaka opublikowane jest w artykule Ocalić od zapomnienia cz. 2.

Organiści (cerkiewni żacy):
1. Symeon Rusiniak 1852-1923
2. Kondrat Drożdżak (był żakiem cerkiewnym po Symeonie Rusiniaku, zginął w Oświęcimiu, jego prochy pochowane zostały koło Szymona Kulandy, również ofiary obozu Auschwitz).