TESTAMENT ŁUKASZA ŁABOWSKIEGO

Testament Łukasza Łabowskiego, kupca, obywatela Częstochowy

Warto przeczytać wpierw cz. 1 dziejów testamentu Łukasza Łabowskiego pt. „Łukasz Łabowski funduje marmurowy ołtarz w cerkwi w Łabowej”

Testament Łukasza Łabowskiego datowany na 1841 rok, kupca i obywatela miasta powiatowego Częstochowy znajduje się w Archiwum Państwowym we Lwowie. Tekst jest długi i obfitujący w istotne dla sprawy szczegóły, z których można odtworzyć niektóre fakty z życia bohatera tej opowieści sprzed niemal 180 lat.

Swoją ostatnią wolę Łukasz Łabowski podyktował rejentowi powiatu częstochowskiego Ignacemu Budrewiczowi 19 stycznia 1841 roku w obecności świadków: Łukasza Krzemińskiego, Antoniego Gurczyńskiego, Piotra Fagielskiego i Pawła Chwalbińskiego, wszystkich zamieszkałych w Częstochowie. Przyczyną napisania testamentu była utrzymująca się słabość zapewne z powodu choroby lub podeszłego wieku. Rejent zapisał jednak wymaganą w tych przypadkach formułkę prawną, iż klienta zastał na siłach osłabionego ciała, na umyśle zupełnie zdrowego i do działań urzędowych wszelkie przymioty prawne posiadającego.

Majątek zamożnego kupca stanowiły dobra ruchome i nieruchome, a to: dom w rynku pod nr 11 z wyposażeniem, dom stojący narożnie w rynku pod nr 39 z folwarkiem, ogrodami, gruntami i łąkami, browar w Częstochowie pod nr 279, firma handlowa znajdująca się w domu nr 39, walory w złocie (dukaty, luidory, imperiały) oraz 100 tys. złp. w gotowiźnie (ok. 15 tys. rubli?).

Testator był człowiekiem bezżennym, nie miał potomków i w przed rejentem zeznaje: nie mam żadnych zstępnych sukcesorów, wstępni rodzice moi i dziadkowie dawno pomarli – mam tylko krewnych z linii kolatorskiej, to jest dzieci po braciach moich i siostrach. Cały majątek „jaki mi Bóg dorobić się pozwolił” przekazał zatem dzieciom i wnukom swojego rodzeństwa. Nie zapomniał o darowiznach na rzecz szpitala częstochowskiego i kilku kościołów.

Łukasz Łabowski urodził się w Łabowej w w 1780 r. rodzinie sołtysów, potomków sołtystwa założonego przez Jana Branickiego na prawie wołoskim w 1591 r. Pierwsi sołtysi Nazar i Piotr z Uhrynia zaczęli się odtąd nazywać Łabowscy. Z tekstu wynika, że ojciec Łukasza miał na imię Jan. Spośród rodzeństwa testator wymienia swoje rodzeństwo: Ewę – zamężną Przysłopską w Kamiannej, Mariannę zamężną Chruszczakowską oraz brata Jana Łabowskiego. Z nielicznych zachowanych innych źródeł wynika, że bratem Łukasza był również: Jacenty  zm. przed 1818 roku.

Komu zatem przypadły dobra ziemskie po Łukaszu Łabowskim? W pierwszej kolejności byli nimi członkowie rodziny mieszkający w Częstochowie. Najbliższy krąg rodzinny tworzyli tam Chruszczakowscy, Łabowscy, Tucholscy, Wyszowscy.

Rodzina Łabowskich była spokrewniona z rodziną sołtysów Wyszowskich z Królowej Ruskiej.  W Częstochowie w rynku pod nr 39 mieszkał Gabriel Wyszowski, co jest odnotowane w jednym dokumencie z 1819 . Dom nr 39 Łukasz Łabowski nabył na licytacji, o czym nie zapomniał wspomnieć w swojej ostatniej woli, zaznaczając, że przez subhustacją po Gabrielu Wyszowskim nabyty. Gabriel Wyszowski ur. 1772 r. poślubił w 1801 r. Teresę Ossowską ur. 1783. Może był siostrzeńcem Łukasza Łabowskiego? W dokumentach są wspomniane jego dwie córki: Anna i Józefa. Anna Wyszowska ur. 1811 r.,  wyszła w 1833 r. za mąż za Pawła Tucholskiego ur. 1806 r., nauczyciela częstochowskich szkół elementarnych. Pierwszym mężem Józefy był Jan Chruszczakowski ur. 1801 r. Ślub wzięli w Częstochowie w 1823 r. Po śmierci Jana Józefa wyszła za mąż w 1836 r. za Andrzeja Łabowskiego.

Stąd też liczne odniesienia do zabezpieczenia dzieci po Janie Chruszczakowskim i Józefie Wyszowskiej, jakie miał za zadanie wykonać tenże Andrzej z racji bycia ojczymem nieletnich Chruszczakowskich. Z Józefą Wyszowską Andrzej Łabowski miał córkę Genowefę zamężną później z Antonim Siecińskim, z którym wzięła ślub w 1860 r.  Genowefa Siecińska w 1864 r. nabyła dobra ziemskie Kamyk k. Częstochowy, by je w 1865 r. sprzedać z zyskiem.

Kamienica nr 11 w rynku wraz z całym wyposażeniem przypadła dzieciom bratanicy Anny z Łabowskich Wyszowskiej zamężnej Tucholskiej „spłodzonymi” z Pawłem Tucholskim. Sama Anna miała zapisane dożywocie na tejże kamienicy. Jej mąż Paweł Tucholski został natomiast wykonawcą testamentu stryja.

Kamienicę nr 39 wraz z folwarkiem, ogrodami, gruntami i łąkami zapisał bratankowi Andrzejowi Łabowskiemu. Razem z domem bratankowi Andrzejowi przypadła funkcjonująca tam firma handlowa wraz z jej przychodami i zobowiązaniami.  Ponadto Andrzej Łabowski otrzymał gotówkę w wysokości 5.000 złp. i dodatkowo 3.700 złp. z przeznaczeniem na remont domu nr 39, gdyż dom ten jest zupełnie zrujnowanym i gwałtownej reparacji potrzebuje. Ze zgromadzonego złota stryj zapisał mu 53 luidory i 100 dukatów. Stryj ustanowił go ponadto wykonawcą swojego testamentu oraz opiekunem nieletnich Chruszczakowskich. Nieletniej Genowefie Łabowskiej, córce Andrzeja i Józefy Wyszowskiej, stryj zapisał 5.000 złp.

Wiele troski Łukasz Łabowski okazał rodzinie swojej siostry Marianny z Łabowskich Chruszczakowskiej. Marianna była prawdopodobnie żoną nauczyciela (didascalusa), profesora szkoły trywialnej w Łabowej Joachima Chruszczakowskiego wzmiankowanego w aktach metrykalnych w II poł. XVIII wieku. Ich jedna córka była żoną Mikołaja Borysa, sołtysa z Maciejowej.  On też był świadkiem na ślubie Jakuba Łabowskiego z Akwiliną Wyszowską w Królowej Ruskiej razem ze szwagrem Atanazym Przysłopskim (1737-1830) z Kamiannej, sołtysem, kantorem i nauczycielem. Atanazy był mężem Ewy/Eudokii Łabowskiej (1765-1820), wspomnianej już siostry Łukasza, która w aktach metrykalnych Kamiannej jest określana jako Ewa Łabowska vel Ciołko, córka Jana i Ewy, sołtysów z Łabowej. Atanazy i Ewa Przysłopscy mieli dwanaścioro dzieci. Dzieciom Ewy Przysłopskiej wuj zapisał w testamencie 2.000 złp.

W testamencie są legaty dla nieletnich dzieci siostrzeńca Jana Chruszczakowskiego, które miał z Józefą z Wyszowskich, a urodzonych w Częstochowie: Juliana ur. 1824, Feliksa ur. 1826 r.  i Matyldy Józefy ur. 1828 r. Nieletni Chruszczakowscy otrzymali w testamencie 35 tys. złp. do podziału, a chłopcy po zegarku: Julian srebrny, a Feliks – złoty. Matylda Chruszczakowska poślubiła w 1848 roku Leonarda Aleksandrowicza,  ślub odbył się w kościele św. Zygmunta w Częstochowie.

Anna z Chruszczakowskich Łapsińska (najpewniej Łapczyńska), córka Marianny lub Jana Chruszczakowskiego) dostała browar w Częstochowie pod nr 279, ponadto 7.500 złp. w gotówce oraz 200 złotych dukatów. Ponownie wyszła za mąż w 1860 roku za Józefa Sikorskiego, ślub odbył się w kościele św. Zygmunta w Częstochowie.

Inne dzieci siostry Marianny z Łabowskich Chruszczakowskiej, a nie wymienione z imienia i nazwiska, miały zapisane 2000 złp.

Zamieszkała w Łabowej Pelagia z Łabowskich zamężna Polańska, córka Jacentego i Akwiliny Wyszowskiej dostała legat w kwocie 6.000 złp. Jej brat Benedykt Łabowski, długoletni profesor szkół Wieluńskich dostał od stryja 10 tys. złp. oraz 100 złotych imperiałów i 100 złotych dukatów. W akcie zgonu Łukasza Łabowskiego jest wzmianka, że Benedykt Łabowski był profesorem szkół guberialnych i w 1841 r. miał 30.

Pierwszy z lewej z wąsami siedzi Aleksander Polański ur. 1860, wnuk Pelagii Łabowskiej i Michała Polańskiego (1794-1857), obok jego druga żona Amalia zd. Steranka (z dzieckiem na kolanach). Pierwsza żona Aleksandra Wyszowska (1866-1895), córka Ignacego i Katarzyny Wenhrynowicz pochodziła z Królowej Ruskiej.

Pelagia Łabowska, córka Jacentego, była żoną Michała Polańskiego z Polan (1794-1857), który był założycielem łabowskiej linii Polańskich, mieszkających tu do 1947 r. Była to zamożna, liczna i znana rodzina sołtysów, dziedziców części sołtystwa Łabowskich. Przed II wojną światową Polańscy posiadali ok. 100 ha ziemi. Majątek pomnożyli dzięki handlowi wołami (Czechy, Węgry). Pelagia Łabowska była dziedziczka 1/6 sołtystwa razem z siostrą Anną. Miały wspólnie wykształcić braci Benedykta i Łukasza. Starsza siostra Anastazja zamężna za Łukaszem Tałpaszem dostała już swoje wiano.

Legaty poczynione na rzecz kościołów opiewały  na ogólną sumę 12.000 złp., otrzymali je: kościół parafialny w Częstochowie wraz z obrazem „Zdjęcie Chrystusa z Krzyża”, kościół św. Anny w Częstochowie, kościół dominikanów w Gidlach oraz cerkiew w Łabowej. Szpital Chrześcijański w Częstochowie dostał zapis na sumę 7.800 złp.

Łukasz Łabowski zmarł 11 lutego 1841 r. w wieku 61 lat. Wykonawcami testamentu byli zgodnie z wolą testatora Andrzej Łabowski i Paweł Tucholski.

Józef Karol Lubomirski nadaje wójtowi Danielowi Łabowskiemu pozwolenie na budowę młyna na rzece Kamienicy, 1696 rok. Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddział na Wawelu

Tekst: Celina Cempa©

Fotografia rodziny Polańskich: Archiwum Bohdana Hryńczuka

Foto cerkiew: Celina Cempa

Źródła:

1. Greckokatolicka parafia w Łabowej w: Archiwum Państwowe we Lwowie, Sygn. 146/13/8306.
2. Archiwum Greckokatolickiego Biskupstwa zespół 142: Akta metrykalne parafii: Łabowa 1857-1878 (Sygn. 56/142/0/7376), Królowa Ruska 1784-1836 Sygn. 56/142/0/6975, Kamianna 1784-1866 (Sygn. 56/142/0/6973) w: Archiwum Państwowe w Przemyślu.
3. Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział na Wawelu, TSch 1033.
4.  Akta metrykalne 1801-1860 parafii św. Zygmunta w Częstochowie.
5. Celina Cempa, O historii Ziemi Łabowskiej, w: Ziemia Łabowska pod red. Celiny Cempy i Jerzego Chronowskiego, TMZŁ Łabowa 2008.